Иккинчи ҳикоя
Тожикистонлик келин
"Барча бахтли оилалар бир-бирига ўхшаб кетади, ҳар бир бахтсиз оила ўзича бахтсиз", деб ёзган эди бир ярим аср олдин машҳур рус адиби. Ўшандан буён ўтган вақт давомида бу машҳур ибора қисман ақидага ҳам айланди. Бироқ бизнинг ҳолатимизда бунинг акси бўлди. Бизнинг қаҳрамонимиз такси ҳайдовчиси Ўктам ўз йўловчиларидан бир-бирига ўхшайдиган ўнлаб ҳикоялар эшитган. Ва булар бахтли оилалар эмасди.
СССР йилларида иттифоқ республикалари ўртасидаги чегаралар хаёлий бўлган, ўзбеклар ва тожиклар ёнма-ён яшашган, қиз бериб қиз олган пайтлар... чегаралар ёпилганидан сўнг, унинг икки томонидан юзлаб оилалар қолди. Сиёсатчилар оталарни фарзандидан, севишганларни, эр-хотинлар ва ҳатто фарзандларни ҳам ажратишди. Кўплаб ёш оилалар юзага келган вазиятнинг асирига айландилар. Келин куёвникига боролмайдиган, ёки аксинча, улар бирга бўлгач, уйга қайтолмай қолдилар – бунинг учун ҳужжатларни расмийлаштириш ва шу каби бошқа амаллар бажарилиши талаб этилди. Кўпчилик қариндошлар учун бир неча километр нарига тўйга бориш эса, умумаан имконсиз масалага айланди. Кимдир ойлаб визасини кутар, кимдир чегарадан ноқонуний ўтишга уриниб кўрарди.
Шу боис, оддий одамлар биринчи навбатда, оилаларнинг бирлашганини чегараларнинг очилиши ва икки мамлакат муносабатлари ўртасидаги "яқинлашув"нинг энг асосий афзалликларидан бири деб атайдилар.
СССР йилларида иттифоқ республикалари ўртасидаги чегаралар хаёлий бўлган, ўзбеклар ва тожиклар ёнма-ён яшашган, қиз бериб қиз олган пайтлар... чегаралар ёпилганидан сўнг, унинг икки томонидан юзлаб оилалар қолди. Сиёсатчилар оталарни фарзандидан, севишганларни, эр-хотинлар ва ҳатто фарзандларни ҳам ажратишди. Кўплаб ёш оилалар юзага келган вазиятнинг асирига айландилар. Келин куёвникига боролмайдиган, ёки аксинча, улар бирга бўлгач, уйга қайтолмай қолдилар – бунинг учун ҳужжатларни расмийлаштириш ва шу каби бошқа амаллар бажарилиши талаб этилди. Кўпчилик қариндошлар учун бир неча километр нарига тўйга бориш эса, умумаан имконсиз масалага айланди. Кимдир ойлаб визасини кутар, кимдир чегарадан ноқонуний ўтишга уриниб кўрарди.
Шу боис, оддий одамлар биринчи навбатда, оилаларнинг бирлашганини чегараларнинг очилиши ва икки мамлакат муносабатлари ўртасидаги "яқинлашув"нинг энг асосий афзалликларидан бири деб атайдилар.
Бекободлик Дилдора Раҳимбердиева:
Болалигимда қўшинилармизникига ўзбекистонлик қариндошлари тез-тез келиб туришарди. Улар орасида менинг бўлажак қайнотам ва қайнонам ҳам бўлган. Улар шу ерда туғилганлар. Бироқ СССР даврида Бекободга кўчиб кетишган. Мен уларни жуда ёқтирардим, уларнинг ўғли Зафаржон билан бирга ўйнардим. Мактаб йилларида биз дўстлашдик.
Кейин у армияга кетди. Мен Хўжандга ўқишга кирдим. Шундан сўнг икки мамлакат ўртасида тўсатдан чегара пайдо бўлди, бир-биримиз билан борди-келди қилиш қийинлашиб қолди. Зафаржон армиядан қайтгач, бизни унаштирдилар. Унинг ота-онаси менинг ўқишни давом эттира олишимни ваъда қилиб, ота-онамни кўндиришди.
Бироқ, ота-онам менга чегаралар ёпилганини, вазият мураккаблашганини айтишди. "Сен бизникига келолмасанг, биз эса, сеникига боролмасак, қандай кўришиб турамиз?" Зафаржоннинг ота-онаси аҳвол яхшиланишига ишонишарди ва мени келин қилиб олишди.
Болалигимда қўшинилармизникига ўзбекистонлик қариндошлари тез-тез келиб туришарди. Улар орасида менинг бўлажак қайнотам ва қайнонам ҳам бўлган. Улар шу ерда туғилганлар. Бироқ СССР даврида Бекободга кўчиб кетишган. Мен уларни жуда ёқтирардим, уларнинг ўғли Зафаржон билан бирга ўйнардим. Мактаб йилларида биз дўстлашдик.
Кейин у армияга кетди. Мен Хўжандга ўқишга кирдим. Шундан сўнг икки мамлакат ўртасида тўсатдан чегара пайдо бўлди, бир-биримиз билан борди-келди қилиш қийинлашиб қолди. Зафаржон армиядан қайтгач, бизни унаштирдилар. Унинг ота-онаси менинг ўқишни давом эттира олишимни ваъда қилиб, ота-онамни кўндиришди.
Бироқ, ота-онам менга чегаралар ёпилганини, вазият мураккаблашганини айтишди. "Сен бизникига келолмасанг, биз эса, сеникига боролмасак, қандай кўришиб турамиз?" Зафаржоннинг ота-онаси аҳвол яхшиланишига ишонишарди ва мени келин қилиб олишди.
Менинг қийинчиликларим ана шундан бошланди. Бир йил ўтмай мен фарзандли бўлдим. Ота-онам билан кўришиш учун чегарада 7-8 соатлаб навбатда турардим. Аскарлар: "Ким сени Ўзбекистонга турмушга чиққин деган?" деб айтишарди. Улар бизга нисбатан биз худди жиноятчилардек, қўпол муносабатда бўлардилар. Улар фақат менга ўхшаган ёшлар билангина эмас, 70-80 ёшли қарияларга нисбатан ҳам шундай эдилар.
Бу жуда алам қиларди. Мен турмуш ўртоғимга: агар чегарадан ўтсам, орқага қайтмайман, дердим. Мен ўқишни тугатдим ва ишга кириш масаласи пайдо бўлди. Мактабга ишга жойлашдим. Ўша вақтга келиб чегаралар бутунлай ёпилди. Виза тартиби жорий этилди. Виза олиш учун бир йил кутиш керак бўлди.
Бу жуда алам қиларди. Мен турмуш ўртоғимга: агар чегарадан ўтсам, орқага қайтмайман, дердим. Мен ўқишни тугатдим ва ишга кириш масаласи пайдо бўлди. Мактабга ишга жойлашдим. Ўша вақтга келиб чегаралар бутунлай ёпилди. Виза тартиби жорий этилди. Виза олиш учун бир йил кутиш керак бўлди.
Бувам дунёдан кўз юмганларида, мен назорат-ўтказиш пункти олдида уч кун йиғлаганман, бироқ барибир дафн маросимига бора олмаганман. Онам касал бўлиб қолганларида ҳам чегарадан ўтолмаганман. Кейин эса, акам бетобланиб қолди. Эрта тонгдан бошлаб, 10 соат давомида Тожикистонга қайтишга ҳаракат қилдим, лекин ҳеч нарсага эриша олмадим.
Дилдора Раҳимбердиева
Беқобод, Ўзбекистон
Шунда турмуш ўртоғим мени кечқурун чегарадан ноқонуний ўтказиб юборишларини гаплашиб келганини айтди. Бироқ шаҳарда назорат-ўтказиш пунктидан айланиб ўтишга ҳаракат қилган 25 яшар йигитни аскарлар отиб ўлдирганлари ҳақида миш-мишлар тарқалган эди.
Энди эса, ҳамма нарса ўзгарди. Аҳвол яхшиланди, ҳақиқат ғалаба қозонди. Шундан сўнг мен ҳам ўғлимни тожикистонлик қизга уйлантирдим. Ҳозир биз бир-биримизникига тинчгина бориб келамиз, фақат бир нарса – машинада чегарадан ўтиш қийинроқ ва бироз қиммат.
Энди эса, ҳамма нарса ўзгарди. Аҳвол яхшиланди, ҳақиқат ғалаба қозонди. Шундан сўнг мен ҳам ўғлимни тожикистонлик қизга уйлантирдим. Ҳозир биз бир-биримизникига тинчгина бориб келамиз, фақат бир нарса – машинада чегарадан ўтиш қийинроқ ва бироз қиммат.
Яна бир муаммо: бошқа мамлакатдан бўлган, Ўзбекистонга турмушга чиққан қизлар фуқаролик олишда қийналишмоқда. Мен ҳам 25 йил фуқаролик олмаганман.
Виза олиш учун 20-30 АҚШ доллари, тезроқ виза олиш учун эса 70-80 доллар тўлаймиз. Бекободдан уйимизгача 5-10 километр, биз "Ойбек" постидан ўтамиз, бу эса, йўл ҳаражатлари деганидир (150-200 километр). Қачон фуқароликни олишимиз номаълум...
Бироқ бугун бахтли кун – хонадоннинг барча аъзолари тўпланган. Бу нарса икки йил аввал ҳеч имконсиз эди ахир.
Виза олиш учун 20-30 АҚШ доллари, тезроқ виза олиш учун эса 70-80 доллар тўлаймиз. Бекободдан уйимизгача 5-10 километр, биз "Ойбек" постидан ўтамиз, бу эса, йўл ҳаражатлари деганидир (150-200 километр). Қачон фуқароликни олишимиз номаълум...
Бироқ бугун бахтли кун – хонадоннинг барча аъзолари тўпланган. Бу нарса икки йил аввал ҳеч имконсиз эди ахир.
